Dat verschillende musea Russische kunst wordt geëxposeerd heeft te maken met het Ruslandjaar. 2013 is het jaar waarin de betrekkingen met Rusland speciale aandacht krijgen en in dat kader wordt kunst uitgewisseld.
Wat vind ik van de expositie. Daar ben ik niet zomaar uit. Om tijd te winnen beschrijf ik daarom eerst wat ik heb gezien. Daarna zie ik wel weer verder.
In de jaren twintig van de vorige eeuw wordt in andere delen van Europa heftig geëxperimenteerd met de mogelijkheden van de fotografie. Denk alleen maar aan het werk van Man Ray en je snapt wat ik bedoel.
Dergelijke ontwikkeling zie ik niet in het hier gepresenteerde werk. In die zin kijk met een gevoel van onbehagen terug. De enige uitzondering hierop is het werk van Rodchenko in de jaren dertig. Zijn keuze voor techniek en thema heeft te maken met zijn onvrede over niet ingeloste beloften en is een protest tegen de beperkingen die Stalin doorvoert.
De Russische fotografie die te zien is begint eind 19e eeuw met picturaal werk. De foto’s moeten op schilderijen lijken. De beelden in zwartwit worden met de hand ingekleurd. De thema’s zijn portretten en de bevolkingsgroepen van het grote Russische rijk.
Lev Tolstoy | Sergey Prokudin-Gorsky (1908)
Dan onstaan ook de autochromen (bestaande uit een transparante kleurlaag op een glazen ondergrond). Voor het eerst in 1907 grootschalig geproduceerd. Het principe is dat getinte zetmeelkorrels worden aangebracht op een glasplaat, de korrels dienen als kleurfilter. Daarover een lichtgevoelige emulsie, waarna de plaat wordt belicht en ontwikkeld. Je bekijkt ze door ze tegen het licht te houden of te projecteren met speciale apparaten. Als dia’s dus.
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914) en de Oktoberrevolutie (1917) maken een einde aan het Rusland van de ingekleurde plaatje en de autochromen.
De fotografie gaat meer naar reportages. Bovendien heeft lenin en het nieuwe Sovjetbewind al snel in de gaten dat fotografie een geschikt middel is voor propaganda, omdat zeventig procent van de bevolking analfabeet is. Aanvankelijk dus in de vorm van reportages, maar omdat de revolutie en de burgeroorlog vooral geleid heeft tot honger en verwoesting wordt vanaf het midden van de jaren twintig de fotomontage gestimuleerd. Dat geeft de mogelijkheid om een utopie in beeld te krijgen. Vanuit de ideologie bekeken: de wenselijke situatie.
Begrafenis van Lenin (1924) Soldaten van het Rode Leger | Varvara Stepanova
Techniek: Karton montage, gouache
In diezelfde tijd greep Rodchenko terug naar de naar de vergeten techniek van het met de hand inkleuren van foto’s.
Portret van Regina Lemberg | Rodchenko (1935)
Techniek: zilvergelatinedruk, gouache
Rodchenko grijpt terug op taferelen uit de klassieke balletten en opera’s en op de techniek van de picturalisten. De manier voor hem om zijn ontgoocheling ten aanzien van het voorgespiegelde paradijs van de Sovjet Unie te laten zien.
Het is de tijd van de Stalinistische zuiveringen.
Na de Tweede Wereldoorlog omarmt de amateurfotografie de diafilm:
Diafilms zijn goed verkrijgbaar en konden door amateurfotografen ook gemakkelijk thuis worden ontwikkeld en bekeken. Dat heeft er ook alles mee te maken, dat kleurenfilms een kostbaar en gecompliceerd ontwikkelproces nodig hebben.
In het FOAM draait een diaserie van amateurbeelden. En daarin zien we wat in de officiele fotografie onmogelijk, sterker nog verboden is: naakten.
Sexualiteit en lichamelijkheid staan in de communistische ideologie voor individualiteit en eigengereidheid. Het Sovjetsysteem is er op gericht elk individualisme tegen te gaan, radicaal de kop in te drukken. Het gaat in het systeem om de communistische gemeenschap, het onpersoonlijke ‘wij’.
In de huiselijke omgeving kan dit min of meer worden genegeerd en de amateurfotograaf stort zich op het naakt. Soms esthetisch, soms houterig en vaak ronduit banaal.
Kleurenfilms zijn een luxe artikel en alleen beschikbaar voor een paar officiële fotografen als Mikosha, Petrusov, Baltermants en Tarasevich:
foto 1 foto 2 foto 3 foto 4
foto 5foto 1- Arbat plein, Moskou | Dmitri Baltermants (1958)
foto 2- Nikita Krushchev in Bulgarije | Dmitri Baltermants (1962)
foto 3- Oogst van geïrrigeerde grond | Vsevolod Taresevich (1950)
foto 4- Vlieg in een Aeroflot vliegtuig | Georgy Petrusov (1960)
foto 5- Mannenpraat | Dmitri Baltermants (1950)
De foto´s uit deze periode zijn gemaakt in de dooi die optreedt na de dood van Stalin en onder het bewind van Chroetsjov. De regels van het socialistisch realisme worden wat afgezwakt en er komt wat meer ruimte voor persoonloijke esthetiek.
Er is ook ruimte voor meer ´werkelijkheidsgehalte´ in de fotografie. Foto 1, het Arbat plein van Baltermants is daarvan een voorbeeld.
Wat vind ik van de expositie.
De ontwikkeling van de Russische fotografie volg ik, alleen heb ik wel het idee dat het in hoofdzaak de officiële fotografie is. Veel minder dan in ‘De Sovjet Mythe’ voel ik een onderhuids verzet tegen de niet- gerealiseerde beloften van het communisme.
En dat is toch wat ik zoek. Ik zoek het subversieve in de kunst in een totalitaire staat. En ik herinner me ineens, dat ik dat ook deed in Cuba. Ik wil niet dat de kunst zich min of meer conformeert aan het totalitaire gezag. Ja, ik wil protest zien, opstandigheid. Het gevoel van spanning dat daarmee samenhangt heb ik bij deze expo niet kunnen vinden en voelen. Aan de andere kant heb ik wel een helder beeld van de ontwikkeling en de fasen in de Russische fotografie. Dat is ook wat waard!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten